Bu yazıyı yazdığım Facebook'ta ki grubumuz PhotoBox'da bir yardım çağrısı görünce yedekleme konusunda detaylı bir şeyler yazayım dedim. Bir fotoğrafçı açısından iş konusunda kaybı herhalde tahammülü en zor durum çekilen fotoğrafların ve daha da önemlisi günler harcanarak yapılan rötuşların bir sabah bilgisayarınızı açtığınızda uzayın boşluğuna kaybolduğunu fark etmektir. Sadece fotoğrafçılar değil bilgisayarda iş yapan bir çok kişinin yok olan dosya, çöken disk anısı vardır. Bilgisayarda iş yapmanın cilvesi olarak kabul edebiliriz. Bir çok kişinin karşılaştığı durumla bir defa karşılaştım. Yedeklerim sayesinde kaybım büyük olmadı.
Bugünkü yazıda kullandığım yedekleme sistemini parça parça anlatmaya çalışacağım. Benim sistemim tek doğru değil, matematik gibi bir problemin birden fazla çözüm yolu bulunabilir.
Öncelikle olası felaket senaryolarını listeleyelim:
- Sabit diskte veya SSD'de mekanik veya elektriksel arıza
- Hırsızlık
- Yangın
Sabit diskte yaşanacak sıkıntılara karşı yedekleme işe yarayacaktır fakat hırsızlık veya yangın durumlarında aynı mekanda tutulan yedeklerinde gitmesi yüksek ihtimal olduğundan yedeğin aynı mekanda olması hırsızın veya yangının yedeği de beraberinde götüreceği anlamına geliyor.
İlk ve yaşanması olasılığı en yüksek olan sabit diskinizin bozulması durumu. Her disk için belli bir yazma/okuma ömrü veriliyor. Ve diskte yaptığınız her okuma yazma işlemi bu ömürden yenmesine sebep oluyor. Bu ömür kısa değil ama sık fotoğraf çekip işliyorsanız bu ömürden hızla yiyorsunuz ayrıca bir çan eğrisi durumu da söz konusu. Yani diskiniz şan eseri beklenenden çok daha erken bozulabilir.
Hem bilgisayarın performansını arttırmak hem de oluşabilecek hasarları en aza indirmek için eğer mümkünse her bölümü birbirinden ayırmak en etkili hareket olacaktır;
- Bilgisayarın işletim sistemi ve programların bulunduğu bölüm
- Ham dosyaların (RAW) saklandığı bölüm
- İşlenmiş dosyaların saklandığı bölüm
Bilgisayarıma bağlı sabit ve NAS sürücüler
Bu işi nasıl yaptığımı anlatıyor olacağım ama başta yazdığım gibi bu metot tek yol değil. Herkesin kendine özgü etkin bir çözümü olabilir. Ayrıca mükemmel çözüm de pek yok gibi tabii bu işe ciddi paralar dökmek istemiyorsanız. Bilgisayarımda işletim sistemi ve Photoshop SSD disk olan C sürücüsünde yüklü. SSD sürücüler çok hızlı, ömürleri ortalamada çok daha uzun fakat HDD disklere göre pahalılar. Fiyatları düşmüş olsa da hala fark büyük. Tüm programları C sürücüsüne sığdıramadığımdan ayrı bir disk olan L sürücüsünde kalan diğer programlar çalışıyor. İşlenmiş veya devam eden dosyalar ise F sürücüsünde yer alıyor. Bitmiş PSD veya JPG olarak saklanan tüm dosyalar bu sürücüde. Şu ana kadar saydıklarım hep bilgisayarın içinde yer alan sürücüler.
Ham dosyaları ise bilgisayarın içine herhangi bir şekilde yaklaştırmıyorum. Zira boyutları büyük ve iş bitince bilgisayarda tutmanın bir anlamı yok. Ham dosyaları yurt dışında "ekmek kızartma makinesi" (toaster) denilen cihaz üzerinden HDD diske kaydediyorum. Bu cihazın içine diskinizi sürüyorsunuz USB üzerinden harici disk olarak görüyor. Disk dolduğunda eski diskinize numara verip arşivliyorsunuz. Maliyeti en düşük ve en pratik çözüm. G olarak gördüğünüz sürücü işte bu sürücü. "Arsiv 2" ise o an takılı olan diske verdiğim isim. Burada öneli nokta HDD diskler uzun yıllar çalışmaz ise bozulma ihtimalleri artıyor o yüzden rotasyon şeklinde çalıştırmanız faydalı olacaktır ayrıca tüm 2014'ü bir diske kaydederseniz ve bu disk bozulursa tüm 2014'ü kaybetme ihtimalinizi arttırmış olursunuz. Hangi klasörü hangi numaralı diske kaydettiğimi ise Google Spreadsheet'de bir, dosya içinde tutuyorum. Bu ekmek kızartma makinesini 100 lira gibi bir fiyata Hepsiburada veya Vatan Bilgisayarda bulabilirsiniz.
Klasör isminde ise şöyle bir formatım var yıl ay gün çekim ismi çekim tipi vb şeklinde uzun bir klasör ismi. Örnek: "20150105 Cadde Arka Plan"
Zyxel 220 Plus NAS Sunucu
Tabii şu ana kadar her dosyayı ayrı yerlere yerleştirip mekanik veya elektronik bir felaketin her şeyi götürmesini önledik ama yine de ciddi zarara uğrayabiliriz. İlk aşamada ham dosyaları kurtaralım. Bunun için Zyxel 220Plus NAS suncusu kullanıyorum. Bu sunucuyu ağınıza bağlıyorsunuz. Üstünde iki disk yuvası var ve birbirinin aynı iki diski koyduğunuzda ve RAID 1 konfigürasyonunu seçtiğinizde birbirinin aynısı iki diskiniz oluyor. Avantajı; disklerden bir bozulursa diğeri hazır ve nazır bekliyor tekrar çalışan boş bir dik koyarsanız hemen eski haline geliyor. Dezavantajı iki tane 4 TB disk alıp sadece 4 TB alanınız oluyor. Ayrıca okuma hızı USB'den yavaş olduğu için çalışması da daha yavaş. Bu cihazların aynen HDD docking station (ekmek kızartma makinesi) USB'den bağlanan versiyonları da mevcut. Benim NAS seçmemin sebebi cihaza hem desktop hem de diz üstü bilgisayarımdan aynı anda erişebilmek istememden kaynaklanıyor. Zyxel en ekonomik çözüm ama Ioemega (Lenovo oldu) ve Western Digital'ın daha kaliteli ve pahalı ürünleri de mevcut. Bu konuda lüks seçenek ise Drobo. Aynı mekan içinde artık ham dosyalarınız güvende. Aslında şu anda ham dosyalarınız 3 ayrı yerde. Yanlışlıkla bir yerden silerseniz diğerinde mevcut. Önemli nokta RAID bir yedekleme sistemi olmadığından bir dosyayı silerseniz ayna diskte de aynen silinir. Bu sebeple ekmek kızartma makinemizde de ham dosyalar duruyor. Bilgisayarımda X sürücüsü olarak görülen sürücü de işte bu sürücü.
Şimdi de üstünde çalıştığımız dosyaları güvene alma zamanı. F sürücüsünde duruyorlar. Burada ilk kopyayı yine elimizin altında NAS sürücüsünde tutuyorum. S sürücüsü bu amaçla oluşturuldu. Burada bir program üzerinden F sürücüsünde yapılan tüm değişiklikleri NAS sürücüsüne atıyorum. Bunun içinde her akşam 7'de benim adıma değişen tüm dosyaları NAS'a atan SyncBack isimli programı (ücretsiz) kullanıyorum. Daha fazla güven isterseniz günde bir kaç defa yedekleme yapmasını da sağlayabilirsiniz. Şimdi dosyalar yanlış silinmelerine ve disk bozulmalarına karşı yedeklendi. Ama daha büyük bir felakete karşı hiçbir savunmamız yok. RAW dosyalar çok fazla online yedekleme çözümleri ile yedeklemek mümkün dahi değil. Burada eğer yaparsanız arşiv disklerinizi farklı bir lokasyona taşımanız en mantıklı çözüm olacaktır. Mesela stüdyodan evinize veya evinizden stüdyoya götürmek en mantıklısı. Örneğin Amerika'da filmlerde gördüğümüz bahçeli ahşap evlerin Wifi sinyalleri komşu eve de gittiğinden üstünde wifi sinyali alan NAS sürücülerden alıp komşunun evinde bir prize takıp bırakıldığında lokasyon bağımsız yedekleme almak gibi çözümler mevcut ama ben üst kata gidip böyle bir şey söylesem her halde yüzüme boş boş bakarlar.
JPG veya PSD olarak sakladığınız işlenmiş dosyalar için ise farklı alternatifler mevcut. İlk önce benim kullandığım çözüm: Crashplan. Bence en hesaplı ve en etkili online yedekleme çözümü. Aynı Synback gibi değiştirdiğiniz dosyalarınızın Internet'e bağlı olduğunuz anda yedeğini almaya başlıyor. Mesela büyük bir hata yaptınız ve dosyanın 3 saat önceki haline dönmeniz lazım ya da 1 Mart 2014'te ki halini görmek istiyorsunuz. Crashplan bunların hepsini yapabiliyor. . Aynı zamanda yurt dışı tatildesiniz ve müşteriniz acil olarak geçen sene yollamış olduğunuz bir reklam çekimi dosyasını bulamadığından sizden rica etti. Sizde var ama iş bilgisayarına ulaşmanız imkansız. Akıllı telefon uygulamasından bu dosyayı seçip gönderme imkanınız da Crashplan de mevcut. Dezavantajı yıllık abonelik ücreti var, dosyaların yedeklenme zamanı biraz da Internet hızınıza ve kotanıza bağlı. Yalnız şöyle güzel bir özelliği de var. Diyelim ki para harcamak istemiyorsunuz ama lokasyon bazlı bir yedekleme de yapmak istiyorsunuz. Bir arkadaşınızın bilgisayarına bir disk daha kurun (ya da karşılıklı birbirinizin bilgisayarına birer disk koyun). Crashplan üzerinden iki bilgisayar da açıkken karşılıklı ücretsiz yedekleme yapıyor üstelik de dosyalar şifreli olduğundan arkadaşınız yedeklenen dosyalara bakamıyor. Aynı çözümü Western Digital'ın "cloud" çözümleri de yapabiliyor. Mesela bir ofisinizde bir de evinize bu bulut disklerden kurarsanız bir yerde kaydettiğiniz dosya aynen diğer lokasyona kopyalanıyor. Yani işte kaydettiğiniz dosyayı akşam eve geldiğinizde evdeki cihazda buluyorsunuz. Dev ve kişisel Dropbox çözümü yani.
Bu arada Dropbox ve benzeri çözümler kesinlikle yedekleme amaçlı kullanılmamalı, o amaçla kullanım için tasarlanmamış servisler, kullanmanız durumunda sizi yarı yolda bırakma ihtimalleri hayli yüksek. Bununla beraber Dropbox, Copy, Google Drive gibi servisler mekan bağımsız çalışma ve dosya paylaşımı açısından mükemmel servisler. Artık hemen hemen hiçbir dosyayı e-postaya eklemiyorum, Gökhan ile ve diğer arkadaşlarla dosya paylaşımını bu platformlardan yapıyoruz. Müşterilerle de dosya paylaşımı için bu platformları kullanıyoruz. Bir arkadaşım o kadar ciddi kullanmaya başladı ki ücretli servislerini almaya başladı.
Yedekleme konusu ve hikayeleri bitmez. Sorularınız, yorum, öneri ve düşüncelerinizi bekleriz.
